سنت لرهای بختیاری/ یلدا با طعم شیرین شاهنامه خوانی و نقالی

سنت لرهای بختیاری/

یلدا با طعم شیرین شاهنامه خوانی و نقالی

خرم آباد - خبرگزاری مهر: لرستان به عنوان مهد فرهنگ و تمدن همواره مجال بروز سنن و آداب خاص منطقه خود بوده است و شب یلدا نیز که در این استان به شب چله یا "اول قاره" نامیده می شود از جمله شب هایی است که در این استان همواره همراه با آداب ویژه ای بوده است.

به گزارش خبرنگار مهر در خرم آباد، شاهنامه خوانی از گذشته های دور تاکنون از آئین و رسوم رایج در میان بختیاری ها بوده است به طوریکه شاهنامه معمولا به دست بزرگ ایل و در پایان به دست بزرگ خانواده خوانده می شده است و همواره جوانان در ایل های بختیاری سعی در یادگیری و از بر کردن آن داشتند زیرا افتخار بسیار بزرگی در میان این قوم محسوب می شده است. دلیل اصلی جذابیت شنیدن شاهنامه خوانی در آن بود که نقالان با طرز بیان خاص، تکیه کلامها، حرکات و تا حدودی نقش قهرمانان را بازی کردن، تاثیر داستان را صد چندان می کردند. پیش از رواج رادیو و تلویزیون و دیگر ابزارهای سرگرم کننده امروزی، کالای جذاب شاهنامه خوان و نقال بازگو کننده داستانهای حماسی و پهلوانی که شاید از میان شاگردان آنها تنها چند نفر باقی مانده باشند، بیشتر خریدار داشت اما امروز این کار کمتر خریدار دارد و جای خود را به رسانه های جمعی به خصوص تلویزیون داده است. نقالان به خوبی می دانند که کجای داستان برای شنونده هیجان انگیز بوده و چگونه می توانند این لحظه را مهیج تر کنند. ایجاد وقفه در نقل و کش دادن موضوع، بالا و پایین آوردن و لرزاندن صدا، به خصوص دست برهم زدن و پا بر زمین کوفتن و در کل نگهداشتن شنونده در حالت تعلیقی مطبوع، از مهارتهای خاص این داستان گویان محبوب بوده است. شاهنامه خوانان بازیگرانی تمام عیار بودند و تواناییهای خود را در تجسم بخشیدن به حال و هوای داستان و قهرمانان آن به خوبی به کار می گرفتند و در این صحنه، هیچ عامل دیگری چون دکور و موسیقی به کمک آنان نمی رفت و صحنه بازی همان دیوارهای قهوه خانه بود که یکی دو شمایل به شکل باریکه هایی از کاشی که نقش هایی از شاهان داستانی و باستانی بر روی آن دیده می شد و دیگر هیچ... .  در شبهای دراز زمستان کار نقل رواج بسیار داشت و نقالان داستانهای ابومسلم، داراب نامه و سمک عیار را با چاشنیهایی از شعر و آواز حکایت می کردند و به تدریج به منابع دیگری روی آورده و در این میان شاهنامه فردوسی بیش از همه مورد توجه قرار می گرفت و در این شاهنامه نیز میان داستان رستم و سهراب مهمترین مقام را داشت و امروز نیز داستان "سهراب کشی" شهرت بسیاری دارد. نقال شاهنامه خوان، داستان اشعار را به صورت نثر حکایت می کرد و جاهایی از آن را نیز به صورت شعر می خواند و باز به حکایت منثور بازمی گشت. و اما بختیاری ها از قدیمی ترین اقوامی هستند که شاهنامه خوانی در شب های ویژه به خصوص شب یلدا در میان آنها رواج داشته است به طوریکه در "شب چله" بنا بر یادمان هایی نیکوی کهن در زمستان ها از کرسی‌های سنتی چوبی که در زیر آن زغال داغ قرار داشت بهره می گرفتند و لحاف سنتی بزرگی با نقشهای ترنج روی آن می‌انداختند و در سینی بزرگی به نام "مجمع" انواع تنقلات مانند گردو، کشمش، بادام، سنجد را می گذاشتند و پای شاهنامه خوانی بزرگان ایل می نشستند. به هر حال این سنت دیرین هنوز هم در برخی از مناطق شهرستان های بختیاری نشین لرستان استمرار دارد ولی آنچه باید به آن توجه شود آن است که این سنت به رغم حضور برخی از شاهنامه خوانان فعال دیگر رونق گذشته را ندارد و باید احیا این سنت کهنه لرها مورد توجه قرار گیرد. مواردی از اجرای سنت شاهنامه خوانی در شهرهای مختلف لرستان و حتی در میان اقشار فرهیخته جامعه چون دانشجویان و دانشگاهیان در دست است که همگی این موارد نشان از علاقمندی زاید الوصف مردم به سنت های گذشته این دیار چون شاهنامه خوانی دارد. مدیرکل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان لرستان در رابطه با فعالیتهای انجام شده در زمینه احیا شاهنامه خوانی در لرستان اظهار داشت: یکی از رویکردهای اداره کل ارشاد لرستان توجه به سنت های دیرین و کهنه هر سرزمین و آداب و رسومی است که دارای پیشینه ایرانی اسلامی هستند. سید عارف علوی با اشاره به اینکه یکی از سنت های مردم لرستان که در راستای این رویکرد ارشاد مورد توجه قرار گرفته است سنت دیرین "شاهنامه خوانی" است، بیان داشت: به رغم اینکه در حال حاضر این سنت در شهرهای بختیاری نشین لرستان به ویژه شهرستان های دورود و الیگودرز اجرا می شود ولی گسترش و ترویج این سنت در دیگر مناطق استان از برنامه هایی است که در دستور کار اداره ارشاد قرار دارد. وی با اشاره به اینکه بیشتر شاهنامه خوانان لرستانی دارای کهولت سن بوده و بیم آن می رود که این سنت دیرین با مرگ آنان به فراموشی سپرده شود، از برنامه های این اداره کل برای تربیت شاهنامه خوان جدید خبر داد. این مسئول با تاکید بر اینکه احیا سنت شاهنامه خوانی تاثیر بسزایی در احیا سنت های ایرانی اسلامی نیز دارد، عنوان کرد: اجرای مراسم شاهنامه خوانی همچنین برگزاری کلاس های آموزشی پیرامون این موضوع در مرحله انعقاد قرارداد قرار دارد. علوی ابراز امیدواری کرد: بعد از ایام سوگواری محرم و صفر در همه شهرستانهای استان آئین شاهنامه خوانی برگزار شود.                                  به گزارش مهر، در شب یلدا پشت بام منازل شهرهای استان مملو از کودکان و نوجوانانی است که با شور و شوق فراوان عبارت "امشو اول قاره..." (امشب شب یلدا است) را در شهر طنین ‌انداز می کنند و شب یلدا را با هیاهوی دیدنی خود زینت می بخشند. این نوجوانان با تاریک شدن هوا به صورت دو نفره یا دسته جمعی به پشت بام منازل همسایه رفته و شالی یا دستمالی را به حیاط منزل آویزان می‌کنند و با سردادن شعار جمعی "امشو اول قاره، خیر د هونت بواره، نون و پنیره و شیره، کیخا حونت نمیره" از صاحبخانه می‌خواهند میوه و تنقلات شب یلدا را در شال آنها بریزد. از دیگر آداب مرسوم و دیدنی در شب یلدا در لرستان نوعی فال است، نه با مفاهیم و اعتقادات خرافی رایج در دیگر فالها که از آن به عنوان "چل سرو" (چهل سرود) یاد می شود. از دیگر آداب لرستانی ها در بلندترین شب سال درست کردن "گندم شیره" است. برای درست کردن "گندم شیره" گندم را در شیر خیسانده، سپس زردچوبه و نمک را با آن مخلوط کرده و آن را روى ساج (تابه) برشته مى کنند و همراه خلال بادام، گردو، پسته، کشمش، سیاه دانه و کنجد مخلوط مى کنند و در شب یلدا مى خورند. به هر حال شب یلدا با همه آداب و رسوم خود همواره مجالی برای دید و بازدید و صله ارحام بوده است و این سنت ها را شاید بتوان زمینه ساز گرد هم آمدن و سپری کردن اوقاتی خوش در بلندترین شب سال در میان خانواده های ایرانی دانست.

منبع